زمانی ایران به ویژه جنگل های مازندران محل تاخت و تاز و قلمرو گربه سانی عظیم الجثه به نام ببر خزری بود؛ اما اکنون بیش از نیم قرن است که دیگر نه خبری از قامت استوار و نه صدای رعد گونه این حیوان باشکوه به گوش می رسد.

بررسی ها نشان می دهد آخرین ببر در ایران در سال 1332 در منطقه ‌ای که اکنون پارک ملی گلستان نامیده می ‌شود شکار شد ولی گزارش دیگری از مشاهده ببر در سال 1338 در همین منطقه خبر می دهد؛ اما در هر صورت اکنون دیگر ببر مازندران در ایران وجود ندارد.

در اوایل دهه 1350 سازمان حفاظت محیط زیست یک تحقیق چند ساله را برای جستجوی ببر مازندران در جنگل‌ های شمال ایران انجام داد اما محققان در این مدت نتوانستند هیچ مدرکی در مورد وجود ببر پیدا کنند و انقراض آن را قطعی اعلام کردند.

این وضعیت فقط مختص ایران نیست بلکه غول انقراض علاوه بر ببر مازندران دامن دو زیر گونه دیگر از جمله ببر «بالی» و ببر «جاوه» را نیز گرفته است، این گونه ها به ترتیب در سال های 1937 ، دهه 1960 و حدود 1979 منقرض شده اند. 9 زیرگونه ببر در دنیا وجود دارد که از این تعداد سه زیر گونه ذکر شده منقرض شده اند.

شکار بی رویه و غیر قانونی، از بین رفتن زیستگاه ها، کمبود غذا و تغییرات آب و هوا از جمله دلایل مشترک نابودی این گونه های ارزشمند است، ببر این گربه سان عظیم الجثه برای زیست به زیستگاه های وسیع و پیوسته نیاز دارد و کمتر می تواند در زیستگاه های جزیره ای، پراکنده و کوچک زندگی کند، در واقع باید قلمرو فرمانروایی ببر وسیع باشد که متاسفانه در چند سال اخیر به دلیل توسعه شهر نشینی و دخالت بشر در طبیعت، این قلمرو روز به روز کوچکتر شد.

نکته جالب درباره ببر این است که راه راههای روی بدنش با هیچ ببر دیگری مشابه نیست، در واقع این خط ها اثر انگشت ببر به حساب می آیند بنابراین هر ببری که به ‌صورت غیرقانونی شکار می ‌شود یا به‌ واسطه‌ تجارت غیرقانونی از زیستگاهش حذف می‌ شود، اطلاعات ژنتیکی را که می ‌تواند در حفاظت سایر ببرها موثر باشد، برای همیشه با خود خواهد برد. البته این مساله درباره یوزپلنگ هم صدق می کند.

با سرعت گرفتن نابودی ببر در دنیا از سال 2010 روز 29 جولای ( 7 مرداد ) به عنوان روز جهانی ببر نامگذاری شده است. این روز به منظور افزایش آگاهی عمومی نسبت به اهمیت حفظ این گربه سان زیبا تعیین شده است تا تلاش بیشتری برای حفاظت از این گربه سان زیبا صورت گیرد.

ایران نیز زمانی جولانگاه یکی از زیرگونه های این حیوان زیبا و با ابهت بود؛ اما اکنون بیش از نیم قرن است که دیگر چنین غرشی به گوش نمی رسد.

سال 1389 صحبت هایی برای احیای ببر در ایران آغاز شد و در این راستا دو قلاده ببر سیبری وارد ایران شد و در مقابل دو قلاده پلنگ به روسیه داده شد؛ به گفته کارشناسان این ببر از نظر ژنتیکی تفاوت چندانی با ببر مازندران ندارند بنابراین این کار با هدف احیای نسل ببر مازندران در کشور صورت گرفت اما بعد از چندی ببر نر به بیماری «مشمشه» مبتلا و تلف شد و ببر ماده نیز به اتهام آلوده بودن به ویروس این بیماری مدت پنج سال در قرنطینه بود اما با کمک دوستداران حیات وحش و همکاری سازمان حفاظت محیط زیست و دامپزشکی بعد از انجام آزمایش های متعدد رای با سالم بودن حیوان داده شد و بعد از آن به مکان مناسبی انتقال یافت.

اما به نظر می رسد هنوز پرونده احیای ببر مازندران در سازمان محیط زیست بسته نشده است، مجید خرازیان مقدم مدیر کل تنوع زیستی و حیات وحش سازمان محیط زیست روز یکشنبه دراین باره به خبرنگار علمی ایرنا گفت: سازمان محیط زیست در حال تهیه طرح حفاظت از گربه سانان ایران با اولویت دو گربه سان بزرگ جثه مانند یوزپلنگ و پلنگ است و در نظر دارد در قالب این طرح بحث مطالعات امکان سنجی احیای دو گونه گربه سان منقرض شده شیر ایرانی و ببر خزری را نیز داشته باشد.

وی افزود: اکنون در کشور 8 گونه گربه سان داریم که دو گونه بزرگ جثه یوزپلنگ و پلنگ و 6 گونه گربه سان کوچک جثه از جمله گربه شنی، کاراکال، سیاه گوش و گربه جنگلی است که دو گونه منقرض شده مانند شیر ایرانی و ببر خزری را نیز داشتیم.

وی ادامه داد: اکنون در حال تهیه طرحی با عنوان ' حفاظت از گربه سانان کشور ' با اولویت دو گربه سان بزرگ جثه و بعد کوچک جثه ها را داریم و از آنجا که حفاظت از یوزپلنگ در قالب یک پروژه بین المللی مستقل در حال اجرا است ، آنرا کنار گذاشتیم و بر روی حفاظت از پلنگ و 6 گربه سان کوچک جثه و درکنار آن بحث مطالعات امکان سنجی احیای دو گونه گربه سان منقرض شده متمرکز شدیم.

مقدم به ورود دو قلاده ببر نر و ماده در سال 1389 از روسیه به ایران گفت: ببر نر بعد از مدتی به بیماری مشمشه مبتلا و تلف شد اما ببر ماده اکنون در باغ وحش ارم نگهداری می شود که در این طرح اگر برای احیا به مرحله ای برسیم می توانیم با ورود یک قلاده ببر نر دیگر و یا حتی اسپرم ، از آن استفاده کنیم.

وی گفت: چند سال پیش در میانکاله مازندران محلی را برای نگهداری ببر ساخته ایم که اکنون بدون استفاده مانده است که می شود از آن به عنوان مرکز پژوهشی گربه سانان استفاده کرد و یا حداقل آنجا ببر داشته باشیم.

مدیر کل تنوع زیستی و حیات وحش سازمان محیط زیست اظهار داشت: یا اینکه برای شیر ایرانی در نظر داریم بتوانیم یک مرکز پژوهشی در استان خوزستان در منطقه «دز» با همکاری اداره کل محیط زیست استان داشته باشیم البته تمام این موارد در دست بررسی است.

وی تاکید کرد: البته بحث احیای دو گونه شیر و ببر بسیار در کشور ضعیف است چون از نظر علمی احیای زیستگاه مقدم بر احیای گونه است و طبیعتا اکنون بعید است زیستگاه های مستعدی برای نگهداری شیر و ببر داشته باشیم اما در طرح حفاظت از گربه سانان در کنار بحث حفاظت از پلنگ و 6 گربه سان کوچک جثه مطالعات امکان سنجی احیا و معرفی مجدد دو گونه شیر ایرانی و ببر خزری را هم گنجاده ایم اما اولویت ما 8 گربه سان موجود در کشور است .

وی تاکید کرد: این مطالعات بر اساس برنامه عمل حفاظت از پلنگ و برنامه نقشه راه گربه سانانی که داریم پیش خواهد رفت و برای یوز هم که طرح حفاظت مشارکتی یوز تدوین شده است و امیدواریم بتوانیم آنرا با مشارکت برنامه عمران سازمان ملل در قالب یک پروژه بین المللی ادامه دهیم، اما به عنوان اولویت دوم برای گربه سانان یک مطالعات امکان سنجی را در رابطه با ببر و شیر انجام خواهیم داد.

مقدم ادامه داد: برنامه عمل حفاظت از پلنگ تدوین و حدود دو سال است که به استان ها ابلاغ شده است همچنین برای گربه سانان دیگر نیز نقشه راه تهیه شده و چهارسال است به استان ها ابلاغ شده که با تجمیع این دو ، ' طرح حفاظت از گربه سانان کشور ' تهیه می شود و بعد از تهیه به سازمان برنامه و بودجه ارسال خواهیم کرد.

مدیر کل تنوع زیستی و حیات وحش سازمان محیط زیست گفت: همچنین در این طرح برای این دو گونه شیر ایرانی و ببر خزری موضوع تکثیر در اسارت را هم بررسی خواهیم کرد.